Nieuwe taal

Een aantal reacties bevatten verrassende, soms ongekende woorden. Door nieuwe woorden ontstaan heel andere betekenissen. De bijdragen zijn creatief en zetten aan tot denken. Nieuwe woorden en betekenissen maken het woord interventie mooi klein. Het onderscheid verdwijnt tussen de interventionist en degene die de interventie ondergaat. Het gebruik van nieuwe woorden sluit aan bij de gedachtegang van Karl Weick dat taal betekenis geeft aan ons waarnemen en handelen en dat nieuwe taal ruimte geeft aan nieuwe handelingsperspectieven.² Uiteindelijk heb ik zelf niet voor een van deze woorden gekozen als vervanging van het woord interventie omdat ze te veel toelichting vergen, niettemin zijn ze goed bruikbaar in concrete veranderprocessen.

• Destagnering
• Swing
• Stimulator
• Weerkaatsing
• Vibratie
• Resonantie
• Wending
• Ommekeer
• Opfrissing
• Verfrisser
• Zetje geven
• Ritsen
• Een-tweetje
• Ietsje
• Usjes (iets wat je per definitie samen doet)

Spel als inspiratiebron

Andere reacties borduren voort om het begrip samenspel dat ik uitwerk in het boek ‘Veranderen als samenspel’. Voor organisaties die zich willen kwalificeren voor de toekomst is spel een passende metafoor. Deze metafoor behelst dat er spelers zijn die samenspelen in verandering en daaraan plezier beleven. Vanuit de spelmetafoor gaat het niet om een planmatige verandering met vooropgezette doelen. Het gaat om een collectief zoekproces waarin spelers samenwerken aan organiseren, veranderen en vernieuwen.³ Daarmee biedt de spelmetafoor een positieve kijk op het veranderen en vernieuwen van organisaties als collectief proces. Toch heb ik niet voor een van deze woorden gekozen omdat ze voor mijn gevoel net niet lekker aansluiten bij de ideeën over spel die in het nieuwe boek worden uitgewerkt.

• Voorzet
•  Inzet
• Aanspelen
• Steunzen
• Assist
• Pass
• Time out
• Kansen delen
• Aanspeelbaar zijn
• Samenspel
• Spelwijziging
• Slimme zet
• Strategische zet
• Kanskaart
• Inleg

Werkwoorden

Een aantal bijdragen kiezen voor werkwoorden. Het mooie van werkwoorden is dat het gaat om activiteiten waarbij iedereen het initiatief tot de activiteit kan nemen. Er is niet persé een interventionist die ingrijpt, tussenkomt of de verandering planmatig stuurt. Deze invalshoek heeft me geholpen om in het nieuwe boek concrete activiteiten te benoemen die spelers kunnen inzetten in een verandering. Een voorbeeld hiervan is ‘leren versterken’.

• Uitnodigen
• Prioriteren
• Investeren
• Bijvallen
• Verrijken
• Afwijken
• Initiëren
• Katalyseren
• Verleiden
• Omdenken
• Begeleiden

Op avontuur gaan

Een tweede serie werkwoorden gaan over het maken van ruimte om samen op te trekken en op avontuur te gaan. Deze invalshoek past goed bij de betekenis die Ruth Kanter geeft aan interventies.⁴ Zij spreekt over de visie en de weg om die visie samen met betrokkenen te realiseren, ondanks alle onzekerheden en chaos. In plaats van actoren die interveniëren in een veranderingsproces en zich met anderen bemoeien, gaat het om behulpzame activiteiten en ondersteunende acties die spelers samen ondernemen om verder te komen in de veranderingen die ze voor zich zien en de vernieuwingen die ze ambiëren. Deze werkwoorden sluiten aan bij mijn eerdere publicatie ‘Verandermanagement in 28 lessen’ waar de metafoor van de ontdekkingstocht is gebruikt om het verhaal te vertellen.⁵

• Ruimte maken
• Beweging creëren
• Beweging maken
• Slim samenwerken
• Aanvullen
• Aanvoelen
• Richting geven
• Ontdekken

Samenspelen

Andere bijdragen sluiten aan bij het woord samenspel. Deze invalshoek sluit aan bij interveniëren als interactieproces tussen mensen die samen naar betekenis zoeken en zich daarvoor willen inzetten. Léon de Caluwé en ik hebben hierover een boek samengesteld met bijdragen van vakgenoten waarbij interactie en betekenisgeving centraal staan als activiteiten in veranderprocessen.⁶ Ook voor deze woorden heb ik niet gekozen als vervanging voor het woord interventie. De woorden komen in het nieuwe boek wel terug als specifieke activiteiten waarmee de spelers een verandering tot leven brengen.

• Interactie
• Dialoog
• Samenspraak
• Samensturing
• Samenwerking
• Samenkomen
• Samenspel

Faciliteren en helpen

Weer een andere invalshoek zijn begrippen die gaan over faciliteren van de verandering en het helpen van organisatieleden in een verandering. Bemoeienis is volgens deze bijdragers verantwoord als een cliënt een beroep doet op de expertise van een ander. Deze invalshoek sluit aan bij de opvatting van Edgar Schein zoals die is verwoord in zijn twee boeken over Process Consultation en zijn boek Humble Consulting.⁷ Dit zijn prachtige boeken die van waarde zijn in een hulprelatie tussen cliënt en adviseur. Twee van deze begrippen heb ik overgenomen, maar dan vanuit een perspectief van gelijkwaardig samenspel.

• Handeling
• Handreiking
• Helpende hand
• Ondersteuning
• Behulpzame activiteit
• Afgestemde actie
• Faciliterende actie
• Ondersteunende actie
• Behulpzame actie

Interventie

Een aantal bijdragen kiezen voor een letterlijke vertaling van het woord interventie. In deze bijdragen wordt betoogd dat interventie een prachtig woord is met een brede betekenis die de kern weergeeft. Het gaat volgens deze bijdragen uiteindelijk toch om een bewuste ingreep, bemoeienis of inmenging in een veranderproces. Deze invalshoek sluit aan bij French en Bell die het hebben over een ingreep om het veranderingsproces in een gewenste richting te sturen.⁸ Dit perspectief veronderstelt dat er iemand is die stuurt en ingrijpt, dat anderen object zijn van de verandering en dat de gewenste richting al helder is. Vanuit eenzelfde gedachtegang hebben Cozijnsen en Vrakking het over doelgerichte en doelbewuste overwegingen om een wenselijke verandering in een organisatie in te voeren en daarbij zo min mogelijk weerstand op te roepen.⁹ Ook deze definitie veronderstelt dat de uitkomst al helder voor ogen staat en dat er mensen zijn die weerstand bieden. Mijn probleem met deze invalshoek is dat het gaat om een geplande en doelgerichte verandering en dat er een afhankelijkheidsrelatie in verstopt zit. Dit past minder goed bij een opvatting over veranderen als spel en samenspel waarbij mensen vanuit eigen kracht samen optrekken om veranderingen te realiseren in een dynamische en deels onbekende wereld.

• Tussenkomst
• Ingreep
• Sturing
• Invoering
• Geplande actie
• Maatregel
• Bemoeienis
• Inmenging
• Implementatie

Ondersteunende acties, behulpzame activiteiten en interacties

Eigenlijk is het eenvoudig. Na het lezen van alle bijdragen heb ik gekozen voor ‘interacties’ als alternatief voor interventies. Iedereen kan interacties aangaan en daarmee dynamiek in het spel brengen waardoor het spel zich kan ontwikkelen en verbeteren. Daarnaast heb ik gekozen voor twee aanvullende begrippen ‘behulpzame activiteiten’ en ‘ondersteunende acties’. Deze twee woorden raken aan het gedachtegoed van Edgar Schein.

De gedachte van het spelmodel voor veranderen is dat je gaandeweg samen met betrokkenen een spelambitie realiseert, dat je samen het spel speelt en het daarmee tegelijkertijd creëert en dat je met elkaar onzekerheden in het spel kunt beleven om verder te komen. In plaats van actoren die interveniëren in een veranderingsproces en zich met anderen bemoeien, gaat het bij veranderen als spel eerder om interacties die spelers samen ondernemen om verder te komen in de veranderingen die ze voor zich zien en de vernieuwingen die ze ambiëren.

Referenties

1. Boonstra, Jaap (2020) Veranderen als samenspel. Een positieve kijk om het veranderen en  vernieuwen van organisaties. Deventer Vakmedianet.
2. Weick, Karl, (2001) Making sense of the Organization. Blackwell.
3. Hendricks, T. (2014) Play as Self-Realization. Towards a General Theory of Play. American Journal ofPlay. 6(2),  190-213.
4. Kanter, Ruth (1992) The change masters. Corporate entrepreneurs at work. Routledge.
5. Boonstra, Jaap (2014) Verandermanagement in 28 lessen. Business Contact.
6. Boonstra, Jaap & Léon de Caluwé (2006) Interveniëren en veranderen. Zoeken naar betekenis in interacties. Kluwer.
7. Schein, E. (1998) Process Consultation Revisited. Building the helping relationship. Addison Wesley.
   Schein, E. (2016) Humble consulting. How to provide real help faster. Berret-Koehler.
8. French, W.L. & C.H. Bell (1984) Organizational development. Behavioral science interventions for organizational improvement. Prentice Hall.
9. Cozijnsen, A. & W. Vrakking (2003) Handboek verandermanagement. Theorieën en strategieën voor organisatieverandering. Vakmedianet.

Het boek Veranderen als samenspel is verkrijgbaar bij Managementboek: https://www.managementboek.nl/boek/9789024435388/veranderen-als-samenspel-jaap-boonstra